Historię Koła otwiera data 3 grudnia 1893 roku, kiedy to odbyło się tak zwane „zebranie przedwstępne” 20 studentów matematyki i fizyki Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na zgromadzeniu tym postanowiono założyć Kółko Matematyczno-Fizyczne Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przewodniczącym (prezesem) został Z. Krygowski, jego zastępcą – T. Zajączkowski, a kuratorem Kółka – prof. Władysław Natanson. Pierwsze Walne Zebranie Kółka odbyło się 22 kwietnia 1894 roku. Ustalono na nim, że zebrania zwyczajne będą odbywały się w niedziele przynajmniej raz na dwa tygodnie i że ich centralnym punktem będą odczyty. Referaty te wygłaszali głównie ówcześni studenci matematyki i fizyki UJ, ale także pracownicy naukowi UJ.
Po prężnych pierwszych latach działalności działalność Kółka stała się nieco mniej intensywna, ale ożywił ją wybrany w roku 1900 prezes Antoni Hoborski. Organizowano posiedzenia naukowe (tak zaczęto nazywać zebrania z referatami), utworzono na nowo bibliotekę (w 1901 r. liczyła 47 książek), ale przede wszystkim rozpoczęto działalność wydawniczą Kółka. W roku 1902 podjęło się ono wydawania własnym sumptem autografowanych wykładów prof. S. Zaremby, później powołano nawet komitet redakcyjny i wydawano rocznie po kilka książek i skryptów z zakresu matematyki i fizyki. Trzeba zaznaczyć, że ta akcja wydawnicza Kółka, trwająca wiele lat, ma bardzo duże znaczenie – po pierwsze były to czasy, kiedy brakowało dobrych podręczników akademickich dla matematyków i fizyków, po drugie – wydane wówczas książki i skrypty są świadectwem prężnej działalności naukowej uniwersyteckich matematyków i fizyków w tamtych czasach.
Kółko jeszcze rozszerzyło zakres swojej działalności po I wojnie światowej – oprócz prowadzenia biblioteki oraz działalności wydawniczej i naukowej prowadzono działalność gospodarczą. Kółko posiadało wówczas spory majątek – oprócz zawartości biblioteki stanowiły go m. in. maszyna do pisania i powielacz. W okresie międzywojennym zorganizowano szczególnie wiele imprez o charakterze turystycznym, sportowym, towarzyskim i kulturalnym. Liczba członków dochodziła nawet do 200, a byli wśród nich między innymi: Stanisław Zaremba, Stanisław Gołąb, Andrzej Turowicz, Kazimierz Kordylewski. Opiekunami byli m. in. Witold Wilkosz i Stanisław Zaremba. Nie można zapomnieć o tym, jak ważną rolę odegrało Kółko w trakcie okupacji hitlerowskiej. Otóż Bronisławowi Średniawie, ówczesnemu prezesowi, udało się uratować część biblioteki Koła, zanim lokal został zapieczętowany. Książki te stanowiły ogromną pomoc w tajnym nauczaniu i pracy naukowej – biblioteka Kółka stanowiła zatem część biblioteki podziemnego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W roku 1945 Kółko wznowiło aktywną działalność – powiększono zbiory biblioteczne, wydawano skrypty i inne druki, rozwinięto akcję samopomocy w nauce (starsi studenci prowadzili repetytoria dla młodszych, dla tych pierwszych natomiast pomocnicze zajęcia prowadzili asystenci), prowadzono akcję odczytową i bezpłatne, rzecz jasna, korepetycje dla młodzieży licealnej. Członkami byli wówczas m. in. Zbigniew Opial, Stanisław Łojasiewicz, Kazimierz Grotowski, Włodzimierz Mlak. Kuratorem był prof. Franciszek Leja. W roku 1950 zmieniono nazwę Kółka na Koło Matematyczno-Fizyczne Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jednak jeszcze w tym roku w ramach reorganizacji kół naukowych Koło to przestało istnieć. Trzeba podkreślić, że likwidacja ta nie była aktem prawnym, a jej podłożem była nieudana próba ideologicznej indoktrynacji członków Koła.
Koło zaprzestało oficjalnej działalności aż do reaktywacji, która dokonała się 20.03.1959 r. Wówczas powstały osobne: Naukowe Koło Fizyków UJ oraz Koło Matematyków Studentów UJ. (Warto tu zaznaczyć, że z KMS UJ w roku 1975/76 wyodrębniło się Koło Studentów Informatyki UJ, w roku 2010 Koło Naukowe Matematyki Finansowej UJ, a z NKF UJ w roku 1983/84 – Naukowe Koło Astronomów Studentów UJ, zatem z założonego w 1893 roku Kółka wykształciło się aż pięć!) Przy reaktywacji zdecydowano, że Koło obok działalności naukowej będzie organizować także inicjatywy towarzyskie i kulturalne. Prezesem Koła Matematyków Studentów UJ został Stanisław Brzychczy. Po reaktywacji Koło kontynuowało inicjatywy naukowe – organizowano zebrania, odczyty i referaty, członkowie brali udział w zjazdach i spotkaniach naukowych. Odbywały się akcje odczytowe, podczas których wykładali wybitni i znani matematycy – m. in. Stanisław Łojasiewicz, ks. Andrzej Turowicz, Zdzisław Opial, Stanisław Gołąb, Franciszek Leja. Wówczas ustaliła się tradycja organizowania dwóch obozów naukowych rocznie i seminariów wyjazdowych o charakterze naukowo-turystycznym (nazwanych później quasinariami). Tradycją stały się spotkania przy herbatce, zwane Herbatkami Szkockimi, nawiązujące do lwowskiej Kawiarni Szkockiej. Dyskutowano podczas tych spotkań wiele interesujących problemów matematycznych. W 1962 roku Koło współorganizowało – wraz z Kołami AGH i WSP – VII Ogólnopolski Zjazd Kół Matematycznych, który odbył się w Krakowie.
Koło Matematyków Studentów UJ zajmowało się także matematyką „na wesoło” – na początku lat 70., za czasów prezesury Józefa Piórka, założono Instytut Matematyki Najwspółcześniejszej. Powstało wiele awangardowych teorii, co zaowocowało wydaniem w 1978 r. skryptu „Rozmaitości absurdalne wraz z elementami logiki nieformalnej”. Działalność wydawnicza Koła w tym okresie była możliwa dzięki kontynuowaniu współpracy z Technikum Poligraficznym, którą nawiązał Zarząd za prezesa Antoniego Leona Dawidowicza (73/74, 74/75) – uczniowie drukowali materiały dla Koła w zamian za korepetycje.
Rok 1973 był dla Koła bardzo istotny. Zmieniono jego nazwę na Koło Matematyków Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego im. prof. Stanisława Zaremby. Od tego momentu liczy się członków honorowych – pierwszymi po zmianie nazwy zostali: wieloletni opiekun Koła prof. Stanisław Gołąb, syn Patrona – prof. Stanisław Krystyn Zaremba oraz wielki przyjaciel Koła, odchodzący właśnie na emeryturę woźny Instytutu Matematyki Józef Gurgul. W tym roku opiekunem Koła został prof. Józef Siciak.
Koło stopniowo się rozwijało i prężnie działało – na przykład w roku 1976, za prezesury Macieja Klimka (to właśnie on zaproponował symbol Koła – sigmę-całkę – w jego obecnej postaci), członkowie Zarządu samodzielnie zorganizowali w Krakowie XI Ogólnopolski Zjazd Naukowych Kół Matematycznych. Kolejnemu Prezesowi Krzysztofowi Ciesielskiemu (77/78 i 78/79) wraz z Zarządem, w którego skład wchodzili m. in. Zdzisław Pogoda i Piotr Tworzewski, udało się zachęcić do pracy w Kole i zainteresować jego działalnością tak wiele osób, że Walne Zebrania musiały zacząć się odbywać w dużej sali 545 ówczesnego budynku Wydziału przy ulicy Reymonta 4.
W latach 80. i 90. Koło kultywowało i umacniało tradycję Szkół Letnich i Zimowych, Quasinariów, Balów: Andrzejkowego i Matematyka (tu odsyłam Czytelnika do słowniczka imprez Kołowych) odbywały się odczyty i spotkania z ludźmi nauki. Pojawiły się także nowe formy działalności – np. pomoc w organizowaniu Olimpiad Matematycznych dla uczniów szkół średnich oraz zjazdów Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Brano udział w Studenckich Olimpiadach Matematycznych.
Bardzo ważny dla Koła okazał się rok 1998, kiedy to grupa działaczy Koła, pod przewodnictwem ówczesnej prezes Anny Stasicy, zorganizowała konferencję dla młodych matematyków. 15 uczestników – studentów, głównie z Krakowa, przez tydzień, zgłębiało tajniki geometrii algebraicznej i analitycznej. Zajęcia prowadzili pracownicy PAN oraz Zakładu Geometrii Algebraicznej i Analitycznej UJ… Rok później, w II Warsztatach, uczestniczyły już 53 osoby. Z każdym rokiem przybywało ich coraz więcej, pojawili się też pierwsi uczestnicy z zagranicy – z Politechniki i Uniwersytetu we Lwowie oraz wykładowcy z Belgii i Francji. Kolejnymi tematami były: równania różniczkowe i układy dynamiczne, teoria osobliwości, analiza zespolona, teoria aproksymacji, teoria operatorów, matematyka stosowana, geometria. VII edycja Warsztatów zyskała już miano Międzynarodowych i dominującym językiem konferencji stał się angielski. Wówczas pobity został rekord 202 uczestników, ale w kolejnych latach 2005 i 2006 liczba ta, ze względów organizacyjnych, musiała zostać ograniczona do 150. Warsztaty są obecnie największą w Polsce konferencją naukową dla studentów. Jest to najważniejsze z przedsięwzięć, jakie Koło obecnie podejmuje.
Koło ma refleksyjny stosunek do swojej historii i tradycji. Świadczy o tym uroczyste obchodzenie jubileuszy. Na przykład w roku 1964 z okazji 70-lecia Koła zorganizowało okolicznościowy bal, podczas specjalnego walnego zebrania z okazji 90-lecia Koła wspomnieniami dzielili się m. in. profesorowie Stanisław Łojasiewicz, Józef Siciak, Andrzej Pelczar, Bolesław Szafirski. W lokalu Koła – z inicjatywy p. Andrzeja Bindy – wiszą zdjęcia wszystkich Prezesów. 100-lecie Koła obchodzone było za prezesury Dariusza Cichonia. Natomiast obchody 50-lecia reaktywacji Koła trwały aż 3 dni zwieńczone zdmuchnięciem 50 świeczek z wielkiego jubileuszowego tortu.
Trzeba tu jasno stwierdzić, że historię i tradycja Koła budowało przez lata wiele wspaniałych osób, których nazwisk nie zdołałam tu wymienić. Musimy pamiętać, jak wiele Im wszystkim zawdzięczamy.
Anna Maria Kos
Inny opis historii Koła autorstwa dra Krzysztofa Ciesielskiego znajduje się tutaj.
